Yên Bái bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa dân gian gắn với phát triển du lịch

NGUYỄN MẠNH HÙNG

 

Tiềm năng và lợi thế

Nằm ở cửa ngõ vùng Tây Bắc, Yên Bái tiếp nối giữa vùng trung du và vùng núi cao, có địa hình đa dạng, giao thông đi lại tới các trung tâm, điểm tuyến du lịch tương đối thuận tiện và cuốn hút. Một số cung đường như đèo Khau Phạ, đèo Ách, Tà Xùa, Tà Chì Nhù huyện Trạm Tấu… là những cung đường yêu thích của "dân phượt" du lịch hàng năm. Bên cạnh đường bộ, đường sắt và đường thủy nội địa cũng là những lựa chọn tuyệt vời cho những người yêu trải nghiệm.

Là một tỉnh với 30 dân tộc nên Yên Bái có một nền văn hóa dân gian đa sắc màu. Đây chính là một trong những lợi thế và tiềm năng to lớn trong khai thác phát triển du lịch mà không phải tỉnh nào trong khu vực cũng có cơ hội sở hữu. Bên cạnh đó, nơi đây là quê tổ của người Thái đen Việt Nam, đây cũng là quê hương của một bộ phận người Thái hiện nay đã di cư sang Lào, Thái Lan, Myanma… Các địa danh cổ trong thi ca, sử sách của người Thái đen khắp nơi đều gắn liền với không gian văn hóa vùng Mường Lò. Yên Bái còn là nơi sinh sống lâu đời của người Xá Phó, người Cao Lan, người Khơ Mú, là những dân tộc hiện nay tuy số dân còn rất ít, song các di sản văn hóa phi vật thể vẫn được lưu truyền, phát huy trong sinh hoạt hàng ngày. Cùng với đó, văn hóa dân gian của người Mông, người Dao, người Tày, người Mường… là những cư dân đông đúc, sinh sống lâu đời đã tạo nên sự đa dạng về sắc màu văn hóa, sự cuốn hút không chỉ với du khách quốc tế mà với cả những người muốn khám phá, tìm hiểu và trải nghiệm.

Không gian văn hóa và thắng cảnh thiên nhiên ở Yên Bái vừa nguyên sơ, độc đáo, đặc sắc lại mang đậm những nét văn hóa vùng cao riêng biệt. Tỉnh Yên Bái hình thành nhiều vùng văn hóa mang đầy đủ đặc điểm của các khu vực khác nhau từ đồng bằng, trung du tới vùng núi cao, trở thành những tiềm năng, lợi thế quan trọng để khai thác du lịch. Vùng văn hóa hồ Thác Bà- dọc sông chảy (Yên Bình- Lục Yên gắn với văn hóa Cao Lan, Tày, Dao), đại diện cho khu vực trung du miền núi phía Bắc. Nơi đây có hồ Thác Bà với tiềm năng to lớn để phát triển du lịch sinh thái gắn với cảnh quan hoang sơ, tươi đẹp. Bên cạnh đó, các bản làng người Cao Lan, người Tày, Dao với những đặc trưng văn hóa riêng biệt, còn lưu giữ được khá nguyên vẹn các giá trị văn hóa cổ truyền.

Vùng văn hóa du lịch thành phố Yên Bái và phụ cận, đại diện cho vùng châu thổ sông Hồng gắn liền với các di tích lịch sử văn hóa, cách mạng và văn hóa người Việt cổ; hệ thống đền chùa như chùa Am, đền Bách Lẫm, Tuần Quán và Khu Di tích Lịch sử Nguyễn Thái Học, thành phố Yên Bái.

Vùng du lịch Bắc Trấn Yên- Văn Yên có một số điểm nhấn quan trọng như văn hóa dân gian của người Xá Phó, người Tày; đền Nhược Sơn, Đông Cuông của huyện Văn Yên; các điểm du lịch cộng đồng gắn với văn hóa của người Mông ở Nà Hẩu, lễ hội quế của người Dao Văn Yên…

Vùng văn hóa du lịch phía Tây với đặc trưng của văn hóa Thái, Mông, Khơ Mú, Tày, Mường… Nơi đây có cánh đồng Mường Lò rộng, rộng thứ hai khu vực Tây Bắc (2300ha), cánh đồng thẳng cánh cò bay tạo cho ta cảm giác như đang ở vùng đồng bằng. Ở đây, hình thành nên các vùng văn hóa đậm đặc, rõ nét với đặc trưng riêng biệt của từng vùng đã làm nên sự nổi tiếng trong các điểm tuyến du lịch văn hóa người Thái gắn với vùng Mường Lò; văn hóa người Mông gắn với ruộng bậc thang Mù Cang Chải…

Các lễ hội mới như lễ hội Trà Shan Tuyết- Văn Chấn, lễ hội Bưởi- Đại Minh (Yên Bình), lễ hội Quế- Văn Yên, lễ hội “Về miền đất Ngọc” Lục Yên… đang là những lợi thế và tiềm năng to lớn để phát triển du lịch gắn với sinh thái và văn hóa của từng vùng, góp phần quan trọng làm đa dạng các sản phẩm và loại hình du lịch cho tỉnh Yên Bái trong giai đoạn hiện nay.

Với sự đa dạng dân tộc, đa dạng văn hóa và việc gìn giữ, phát huy tốt các giá trị di sản văn hóa các dân tộc thiểu số trên địa bàn tỉnh Yên Bái đang mở ra cho tỉnh những hướng đi mới, cách làm hay trong việc phát triển du lịch gắn với khai thác văn hóa dân gian các dân tộc thiểu số và đồng thời cũng mở ra cho người dân vùng nông thôn, vùng đồng bào dân tộc thiểu số còn nhiều khó khăn có hướng đi mới trong phát triển kinh tế, văn hóa xã hội ở địa phương, để tăng thu nhập, xóa đói, giảm nghèo, từng bước vươn lên làm giàu, góp phần quan trọng trong phong trào xây dựng nông thôn mới ở địa phương. Hình ảnh du lịch “Yên Bái- Nơi hội tụ sắc màu Tây Bắc” đã trở thành thương hiệu và gây ấn tượng mạnh đối với khách du lịch trong nước và quốc tế.

Thành công và những kết quả bước đầu

Hiện nay, việc khai thác văn hóa dân gian phục vụ du lịch đang được triển khai và phát triển khá mạnh mẽ tại nhiều nơi trên địa bàn tỉnh Yên Bái, tập trung mạnh nhất là khu vực miền Tây (gồm Văn Chấn, Nghĩa Lộ, Mù Cang Chải); khu vực Đông hồ và Lục Yên gồm Yên Bình, Lục Yên; khu vực Bắc Trấn Yên- Văn Yên với điểm nhấn là lễ hội quế, lễ hội đền Đông Cuông gắn với Festival thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Thượng ngàn…

Tại các địa phương này đã hình thành các điểm du lịch, các tour- tuyến của du lịch nội địa và quốc tế. Người dân địa phương đã trực tiếp tham gia vào hoạt động kinh doanh du lịch (nhất là du lịch văn hóa, du lịch cộng đồng và hình thức du lịch homestay). Hoạt động du lịch tại các địa phương đã tạo ra công ăn việc làm cho một lượng lớn lao động địa phương, góp phần tăng thu nhập ổn định, bền vững, xóa đói giảm nghèo và nhiều hộ đã vươn lên làm giàu.

Người dân địa phương đã là các chủ thể trực tiếp tham gia vào các hoạt động kinh doanh du lịch tại các bản làng. Đồng bào đã biết bảo tồn, khai thác, phát huy các di sản văn hóa dân gian phục vụ phát triển du lịch tại cộng đồng. Qua đó, các giá trị văn hóa được duy trì, gìn giữ sống động trong không gian văn hóa bản, làng. Những món ăn truyền thống, những điệu dân ca, dân vũ, nhạc cụ dân gian được khai thác phục vụ cho du khách. Nhiều di sản văn hóa tín ngưỡng, lễ hội dân gian được phục dựng… qua đó, người dân vừa tự sưu tầm, để bảo tồn đồng thời phát huy để phục vụ du lịch, tăng thu nhập và nâng cao đời sống cho người dân.

Có thể kể đến một số cách làm du lịch thành công như việc đưa ẩm thực người Thái vào kinh doanh du lịch tại Mường Lò; các điệu xòe, điệu dân ca, khắp Thái, hay nghệ thuật trình diễn dân gian với sàn Hạn Khuống trở thành một sản phẩm du lịch nổi tiếng. Các sản phẩm từ nghề dệt thủ công truyền thống đã trở thành các sản phẩm du lịch không thể thiếu cho mỗi du khách đến với Mường Lò, Nghĩa Lộ… Hoặc các sinh hoạt cộng đồng của người Mông Mù Cang Chải gắn liền với việc canh tác ruộng bậc thang đã là cách làm du lịch mới, lạ, hay đối với du khách khắp nơi khi tới đây. Hay sinh hoạt văn hóa cộng đồng của người Tày, người Dao tại xã Vũ Linh, huyện Yên Bình.

Gắn liền với các sản phẩm văn hóa là các đặc sản của địa phương như gạo nếp, cốm Tú Lệ, gạo chiêm hương, sén cù Mường Lò; thịt sấy, lạp sườn, măng các loại, táo mèo, cam Văn Chấn, bưởi Đại Minh, khoai môn Lục Yên… là những sản phẩm đã mang lại thu nhập cao cho người dân các địa phương trong tỉnh khi làm du lịch.

Có thể nói, việc khai thác văn hóa dân gian gắn với phát triển du lịch ở Yên Bái đã đạt được hai mục tiêu quan trọng. Mục tiêu thứ nhất là bảo tồn sống động được văn hóa dân tộc trong không gian văn hóa của làng, bản. Đây là hình thức bảo tồn hữu hiệu, làm cho văn hóa dân gian sống lại trong cộng đồng chứ không chỉ lưu giữ trong các tư liệu. Việc bảo tồn văn hóa ở hình thức này do chính người dân bản địa tham gia và làm chủ, do đó độ chính xác, kết quả bảo tồn được lâu dài. Kinh phí để thực hiện công tác bảo tồn không nhiều, chủ yếu là hình thức xã hội hóa do người dân tự sưu tầm, bảo tồn. Mục tiêu quan trọng thứ hai là từ các “nguyên liệu” văn hóa sẵn có, người dân có thể khai thác phát triển, phát huy để biến thành các “sản phẩm” du lịch phục vụ du khách nhằm tăng thu nhập, xóa đói, giảm nghèo từ chính văn hóa của mình.

Trong cách thức tổ chức và kinh doanh du lịch hiện nay, từ những yếu tố của văn hóa như ở, ăn, mặc, sinh hoạt được người dân nâng lên để phục vụ nhu cầu của du khách, đã hình thành nên các làng văn hóa du lịch, làng nghề du lịch với sự tham gia của cả cộng đồng như làng nghề xã Nghĩa An, Nghĩa Lợi, Tú Lệ, Mù Cang Chải, Tà Xùa Trạm Tấu, Ngòi Tu Vũ Linh Yên Bình, Xuân Lai, Mường Lai, Khánh Thiện, Khai Trung…

Kết quả cụ thể cho thấy, riêng trong năm 2023 lượng khách du lịch đến Yên Bái đã đạt 2.080.000 lượt khách, tăng 2,6 lần so với năm 2021, trong đó khách quốc tế đạt trên 151.000 lượt tăng tới 360 lần so với năm 2021. Về doanh thu năm 2023 từ du lịch đạt 1.721 tỷ đồng tăng gấp 3,5 lần so với năm 2021 chiếm khoảng 10% tổng giá trị sản xuất khu vực dịch vụ.

Công tác bảo tồn, gìn giữ, phát huy các giá trị di sản văn hóa dân tộc được quan tâm và triển khai sâu rộng

Hiện nay tỉnh Yên Bái đã có 01 Di sản Văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại (nghệ thuật xòe Thái) và 07 Di sản Văn hóa phi vật thể quốc gia. Đồng thời các cấp đã lập hồ sơ tiếp tục trình 02 di sản là Nghệ thuật trình diễn “khắp cọi” của người Tày Lục Yên, Yên Bình và Tết rừng Nà Hẩu, huyện Văn Yên, đưa vào danh mục Di sản Văn hóa phi vật thể quốc gia.

Quan tâm, chú trọng việc phát huy vai trò của các nghệ nhân dân gian trong sáng tạo, trao truyền di sản văn hóa tại cộng đồng. Đến nay, tỉnh Yên Bái đã trình hội đồng phong tặng nghệ nhân quốc gia, xét tặng danh hiệu Nghệ nhân ưu tú cho 18 nghệ nhân thuộc các lĩnh vực văn hóa dân gian các dân tộc trong địa bàn toàn tỉnh; đẩy mạnh việc vinh danh các nghệ nhân có đạo đức, tài năng thuộc các ngành, nghề thủ công truyền thống xuất sắc, có nhiều cống hiến trong công tác bảo tồn, phát huy các giá trị di sản văn hóa dân tộc.

Thực hiện Nghị quyết số 28-NQ/TU ngày 24/02/3021 của Ban Chấp hành Đảng bộ tỉnh khóa XIX về phát triển du lịch tỉnh Yên Bái giai đoạn 2021- 2025, định hướng đến 20230 tỉnh đã chỉ đạo xây dựng Đề án “Bảo tồn, phát huy giá trị các di sản văn hóa vật thể, phi vật thể gắn với phát triển du lịch trên địa bàn tỉnh Yên Bái giai đoạn 2020- 2025, định hướng 2030”. Đây là cơ sở để khai thác, bảo tồn và phát huy tổng thể văn hóa các dân tộc ở tỉnh Yên Bái. Bên cạnh đó hằng năm, Ủy ban nhân dân tỉnh cũng triển khai thực hiện các dự án “Bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của các dân tộc thiểu số gắn với phát triển du lịch” thuộc Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế- xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi giai đoạn 2021- 2030.

Một số vấn đề đặt ra trong việc khai thác văn hóa dân gian gắn phát triển du lịch tại Yên Bái

Trong những năm qua, việc khai thác và phát triển du lịch văn hóa, sinh thái, cộng đồng đã phát triển mạnh mẽ tại Yên Bái và đã thu được nhiều kết quả tốt đẹp. Hằng năm nhiều hộ gia đình đã thoát nghèo và vươn lên làm giàu từ việc khai thác văn hóa dân gian để phát triển du lịch. Giải quyết được một lượng lớn lao động địa phương trong thời điểm nông nhàn tham gia làm du lịch. Nhiều di sản văn hóa dân gian đã mai một được sưu tầm, khai thác và bảo tồn sống động trong các làng bản nơi có các hoạt động du lịch cộng đồng. Không gian văn hóa, kiến trúc, làng bản được củng cố, bảo tồn theo truyền thống đồng thời tạo được không gian ở văn minh, sạch sẽ, vừa bảo vệ được môi trường sinh thái, đồng thời góp phần quan trọng trong việc hoàn thiện nhanh các tiêu chí xây dựng nông thôn mới tại địa phương.

Tuy nhiên, trong việc khai thác văn hóa để phát triển du lịch hiện nay ở Yên Bái đã đặt ra cho những nhà nghiên cứu, những nhà quản lý văn hóa, du lịch và các nhà hoạch định chính sách cần quan tâm, định hướng và có những giải pháp, lộ trình cụ thể để phát triển du lịch một cách bền vững. Qua đó, khắc phục được những hạn chế mà các địa phương khác trong cả nước đã mắc phải, tránh được các nguy cơ phát triển một cách ồ ạt, tràn lan, không định hướng, kiểm soát làm mất đi các giá trị truyền thống cốt lõi, do tác động của thị trường và xu thế toàn cầu hóa.

Do vậy, một số vấn đề đặt ra cần được giải quyết trong việc khai thác văn hóa dân gian để phát triển du lịch hiện nay ở Yên Bái đó là:

1. Việc khai thác văn hóa dân gian các dân tộc thiểu số ở một số đơn vị, địa phương làm tự phát, không có sự kiểm soát và định hướng của các nghệ nhân, các chuyên gia, làm sai lệch văn hóa bản địa.

2. Việc khai thác văn hóa dân gian, phát triển du lịch văn hóa không có sự tham gia của các chủ thể là người dân địa phương. Một số loại hình khai thác du lịch văn hóa do các công ty, hoặc người dân tộc khác tổ chức, hoặc tổ chức ngoài không gian văn hóa dân tộc đều không thành công (điển hình trước đây là mô hình nhà sàn xây xi măng tại xã Nghĩa An, một số công ty làm du lịch sinh thái tại Nghĩa Lộ đã không thực hiện được…).

3. Việc trà trộn, đan xen các yếu tố văn hóa mới, văn hóa của dân tộc khác vào cộng đồng khi làm du lịch mà không có sự kiểm soát (như vấn đề trang phục cho thuê, chụp ảnh check in tại khu du lịch chuồn chuồn Nghĩa Lộ…). Vấn đề thương mai hóa, biến mất vẻ nguyên sơ, mất bản sắc, lòng hiếu khách do tác động của kinh tế thị trường, thương mại hóa… dẫn đến mất đi sự hấp dẫn đối với du khách.

4. Khai thác không đồng đều các giá trị di sản văn hóa, chỉ hướng vào một số lễ hội, phong tục, tập quán quen thuộc hay tổ chức. Hiện nay tại vùng Mường Lò còn bỏ ngỏ nhiều tiềm năng văn hóa chưa được bảo tồn, khai thác như các lễ hội cúng rừng, cúng nguồn nước, các sinh hoạt tín ngưỡng tập thể; chưa phát huy tốt các trò chơi dân gian; chưa khai thác nét đẹp trong các tập quán lễ tết truyền thống...

5. Về sưu tầm, quảng bá di sản văn học nghệ thuật dân gian và ứng dụng chưa được nhiều, chủ yếu còn mang tính tự phát và nhỏ lẻ. Rất nhiều di sản văn học nghệ thuật chưa được chuyển tải ứng dụng thành các loại hình nghệ thuật khác như âm nhạc, múa… mang tính đại diện. Nhiều hình thức diễn xướng dân gian đặc sắc đang có nguy cơ mai một và biến mất. Không còn nhiều người nhớ được các câu chuyện cổ dân gian, hay các bài hát đối, hát giao duyên, đối đáp không còn xuất hiện trong đời sống văn hóa tinh thần của nhân dân…

6. Vấn đề bảo vệ môi trường và quy hoạch phát triển văn hóa du lịch dân gian chưa được quan tâm. Hiện nay các địa phương đều làm tự phát chưa có sự nghiên cứu, định hướng, quy hoạch của các nhà nghiên cứu, quản lý. Du lịch cộng đồng không thể làm đại trà, ồ ạt, mà cần có quy hoạch cụ thể cho mỗi dân tộc, mỗi địa phương để tránh sự nhàm chán theo kiểu nhà nhà làm du lịch, người người làm du lịch sẽ mất sự cuốn hút và độc đáo. Quy hoạch từng địa phương để có những sản phẩm riêng biệt ngay cả trong một dân tộc, thì mỗi bản nên có cách làm và hướng đi riêng để tạo ra các sản phẩm du lịch.

7. Sự phát triển mạnh mẽ của các yếu tố văn hóa mới xen lẫn, lấn át văn hóa bản địa, văn hóa nhà sàn, các loại âm nhạc, âm thanh và phương tiện kỹ thuật hiện đại thay thế cho các hình thức sinh hoạt văn hóa dân gian hay thường xuyên sử dụng hình thức sinh hoạt hát karaoke trong các bản làng, trong các nhà sàn văn hóa sẽ tác động, biến đổi các hoạt động sinh hoạt văn hóa truyền thống…

Du lịch cộng đồng, du lịch văn hóa là một lĩnh vực kinh tế mới, có tiềm năng phát triển to lớn, tuy nhiên đây cũng là một lĩnh vực nhạy cảm đòi hỏi phải có sự cẩn trọng và nghiên cứu một cách tổng thể, bài bản, kỹ lưỡng, triển khai áp dụng một cách khoa học, có quy hoạch và định hướng để đảm bảo mục tiêu phát triển bền vững. Khắc phục những hạn chế nêu trên sẽ vừa bảo tồn được các di sản văn hóa dân tộc, đồng thời cũng phát huy được di sản mà không làm mất đi các yếu tố nguyên sơ, cổ truyền hay bị ảnh hưởng tác động bởi các yếu tố văn hóa mới trong quá trình phát huy các hoạt động kinh doanh du lịch tại các địa phương ở Yên Bái hiện nay.

                                                                                              N.M.H

 

Các tin khác:

1-5 of 46<  1  2  3  4  5  6  7  8  9  10  >

Văn nghệ Yên Bái

Văn nghệ Yên Bái vùng cao

Thư viện Video

cuộc thi Văn học nghệ thuật

YÊN BÁI CHUNG TAY PHONG CHỐNG DỊCH COVID-19

Giá sách văn nghệ

Lượt view

Visitor Counter