Cuộc cách mạng “đem sức ta mà tự giải phóng cho ta”

Ngọc Hà 

Tròn 76 năm trước, ngày 16/8/1945, tại Ðại hội Quốc dân họp tại Tân Trào, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã gửi thư kêu gọi đồng bào cả nước tổng khởi nghĩa: "Giờ quyết định cho vận mệnh dân tộc ta đã đến. Toàn quốc đồng bào hãy đứng dậy đem sức ta mà tự giải phóng cho ta". Tỉnh Yên Bái là môt trong những địa phương thực hiện trọn vẹn lời kêu gọi thiêng liêng đó, giành chính quyền về tay Nhân dân.

Ngày 3/2/1930, Đảng Cộng sản Việt Nam ra đời đánh dấu bước ngoặt mới trong lịch sử dân tộc. Mặc dù ở xa các trung tâm đô thị lớn, song ảnh hưởng của Đảng có tác động lớn đến phong trào cách mạng ở Yên Bái. Đặc biệt là sau thất bại của cuộc khởi nghĩa do Nguyễn Thái Học lãnh đạo, ngọn lửa yêu nước, ý thức đấu tranh chống giặc ngoại xâm đã được thổi bùng và khơi dậy trong các tầng lớp nhân dân.

Năm 1940, Xứ ủy Bắc Kỳ cử cán bộ lên Yên Bái gây dựng cơ sở cách mạng đã tổ chức nhóm Thanh niên phản đế. Nhóm tích cực hoạt động như đọc sách, báo, tài liệu của Đảng, học hát, rải truyền đơn, kêu gọi quần chúng đoàn kết chống đế quốc và tay sai, vận động nhân dân làm đơn yêu cầu mở trường tư dạy tiếng Pháp nhằm tạo điều kiện cho cán bộ của Đảng lên dạy học làm vỏ bọc hoạt động cách mạng. Nhóm đã gây được cảm tình của đông đảo nhân dân địa phương, nhất là thanh niên.

Yên Bái có vị trí quan trọng về chính trị, quân sự; có đường sắt, đường thủy, đường bộ xuống Hà Nội, Phú Thọ, lên Lào Cai, sang Tuyên Quang, Sơn La. Giữa năm 1943, qua chuyến đi nắm tình hình, đồng chí Hoàng Quốc Việt, Ủy viên Ban Thường vụ Trung ương Đảng đã nhận định: khu vực giáp hai tỉnh Yên Bái - Phú Thọ là nơi địch có nhiều sơ hở, không kiểm soát gắt gao, rất thuận lợi cho việc xây dựng cơ sở cách mạng, phát động chiến tranh du kích.

Sau khi Nhật đảo chính Pháp (9/3/1945), phong trào Việt Minh phát triển thêm một bước mới. Ngày 7/5/1945, Chi bộ đầu tiên ở tỉnh được thành lập tại thị xã Yên Bái có nhiệm vụ lãnh đạo phong trào cách mạng ở trung tâm chính trị, quân sự của tỉnh. Các đảng viên trong chi bộ đã tích cực hoạt động, củng cố tổ chức công nhân cứu quốc ở đề- pô, thanh niên, phụ nữ cứu quốc ở phố, xây dựng cơ sở trong trại bảo an binh, lấy được một số súng chuyển vào căn cứ Vần. Dưới sự lãnh đạo của Đảng, các cơ sở cách mạng được tăng cường, hàng vạn quần chúng tiến bộ được tập trung vào các hội, các đoàn thể. Lực lượng vũ trang phát triển từ một trung đội lên nhiều đại đội. Các đội tự vệ, du kích hoạt động có hiệu quả gây thanh thế cho Việt Minh.

Ngày 30/6/1945, Ban Cán sự Đảng liên tỉnh Yên Bái- Phú Thọ được thành lập. Dưới sự lãnh đạo của Đảng, lực lượng vũ trang đã đánh bại hai cuộc hành quân của Nhật vào khu căn cứ cách mạng. Thừa cơ địch bắt đầu suy yếu, phong trào quần chúng lên cao, Ban Cán sự Đảng và các đơn vị vũ trang lãnh đạo tổ chức nhân dân phá các kho thóc của Nhật chia cho dân.

Ngày 6/7/1945, Ban Cán sự Đảng chủ trương đưa 3 trung đội vũ trang theo ba mũi tiến công vào Nghĩa Lộ. Cuộc tiến công đã trở thành cuộc võ trang tuyên truyền, tiến tới đâu, thành lập các đoàn thể cứu quốc ở đó. Ngày 8/7/1945, châu Văn Chấn tổ chức mít tinh quần chúng, tuyên bố xóa bỏ bộ máy thống trị của địch; phổ biến 10 chính sách của Mặt trận Việt Minh; thành lập Ủy ban nhân dân cách mạng lâm thời. Đây là địa phương đầu tiên của Yên Bái và cũng là địa phương đầu tiên của vùng Tây Bắc được giải phóng và thành lập chính quyền cách mạng.

Tại châu Lục Yên, ngày 8/7/1945, lực lượng vũ trang đã tấn công đồn Lục Yên. Tri châu bỏ trốn. Ngày 10/7/1945, Ủy ban nhân dân cách mạng lâm thời châu Lục Yên được thành lập.

Phát huy thắng lợi và nhân lúc quân Nhật và bộ máy tay sai đang hoang mang, các đơn vị tiến quân giải phóng châu Văn Bàn (5/8/1945), phủ Trấn Yên (7/8/1945), kết hợp với các đơn vị giải phóng quân từ Tuyên Quang sang, phủ Yên Bình được giải phóng (ngày 9/8/1945).

Chỉ trong vòng hơn một tháng, lực lượng vũ trang và quần chúng nhân dân đã lật nhào toàn bộ chính quyền tay sai phát xít Nhật ở các châu, phủ, thành lập chính quyền  cách mạng. Nhật và tay sai chỉ còn giữ được thị xã tỉnh lỵ, tinh thần sa sút, dao động nghiêm trọng.

Sau khi Liên Xô tuyên chiến với Nhật và đánh tan đội quân Quan Đông- xương sống của quân đội Nhật. Ngày 14/8/1945, Nhật tuyên bố đầu hàng các nước Đồng Minh.

Tin Nhật đầu hàng truyền đi khắp nước đã thổi bùng ngọn lửa cách mạng lên cao chưa từng thấy trong các tầng lớp nhân dân ở tất cả các địa phương. Các tầng lớp trung gian ngả hẳn về phía cách mạng. Khắp các địa phương trong toàn quốc, những cuộc mít tinh, biểu tình thị uy vũ trang do Việt Minh tổ chức có hàng nghìn, hàng vạn người tham gia diễn ra. Binh lính người Việt, lính bảo an và cảnh sát tỏ thái độ ủng hộ cách mạng. Quân đội Nhật tê liệt trước sức mạnh của làn sóng cách mạng dâng cao. Tình thế cách mạng đã chín muồi.

Ngày 13/8/1945, Ủy ban quân sự cách mạng Yên Bái đề ra kế hoạch giành chính quyền ở tỉnh lỵ. Trước hết, dùng lực lượng vũ trang tước vũ khí của trại bảo an binh trang bị cho các đội vũ trang tự vệ thị xã; tiếp theo huy động quần chúng ở  thị xã và vùng xung quanh có lực lượng vũ trang làm áp lực đấu tranh buộc quân Nhật giải tán chính quyền tay sai, lập chính quyền cách mạng của nhân dân.

Sáng 16/8/1945, cuộc đàm phán giữa đại diện Uỷ ban quân sự cách mạng và đại diện quân đội Nhật được tổ chức tại Dinh tri phủ Trấn Yên. Phía Việt Minh đưa ra yêu cầu:

Quân đội Nhật không được can thiệp vào việc giành chính quyền của Việt Minh ở thị xã tỉnh lỵ. Nhật phải trao toàn bộ vũ khí đã thu được của Pháp trước đây cùng với số vũ khí của Nhật hiện có cho Việt Minh.

Cuộc đàm phán diễn ra trong bầu không khí căng thẳng suốt 4 giờ đồng hồ nhưng hai bên không đạt được thỏa thuận.

Đêm 16 rạng ngày 17/8/1945, Ủy ban quân sự cách mạng lệnh cho 4 trung đội vũ trang vượt sông Hồng vào trại lính bảo an tước vũ khí địch. Quân ta khống chế toán lính gác cổng, chặn tất cả các đường ra ngoài, bắt toàn bộ bọn chỉ huy trại, buộc chúng phải mở kho vũ khí, thu hơn 300 khẩu súng các loại, nhiều đạn và quân trang, quân dụng. Số vũ khí này được phân phát ngay cho tự vệ phố và các trung đội vũ trang. Nhưng liền sau đó xảy ra cuộc xung đột giữa lực lượng cách mạng với quân Nhật. Cuộc chiến diễn ra ác liệt buộc lính Nhật phải rút về cố thủ tại đồn Cao.

Cũng trong ngày 16/8/1945, Ðại hội Quốc dân họp tại Tân Trào, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã gửi thư kêu gọi đồng bào cả nước tổng khởi nghĩa: "Giờ quyết định cho vận mệnh dân tộc ta đã đến. Toàn quốc đồng bào hãy đứng dậy đem sức ta mà tự giải phóng cho ta".

Tối 17/8/1945, Yên Bái đã nhận được Lệnh tổng khởi nghĩa của Ủy ban khởi nghĩa toàn quốc. Ban cán sự Đảng họp khẩn cấp chủ trương huy động quần chúng vào thị xã Yên Bái đấu tranh chính trị kết hợp với áp lực vũ trang.

Sáng ngày 18/8/1945, Tỉnh trưởng Yên Bái đề nghị ngừng bắn và tiến hành đàm phán. Tại cuộc đàm phán đại diện Việt Minh đưa ra các yêu cầu: Quân đội Nhật không được can thiệp vào việc lập chính quyền Việt Minh ở tỉnh Yên Bái; khi đi lại trong thị xã Yên Bái phải báo cáo cho Việt Minh biết, nếu đi bằng ô tô, xe máy phải cắm cờ Nhật và cờ Việt Minh.

Đại diện quân Nhật đã chấp nhận các yêu cầu này. Ta đồng ý để quân Nhật tiếp tục đóng ở đồn Cao, sẵn sàng cung cấp một phần lương thực, thực phẩm, tạo điều kiện cho lính Nhật rút quân an toàn. Với thành công của lần đàm phán này, cuộc khởi nghĩa của nhân dân Yên Bái đã toàn thắng.

Sáng 20/8/1945, các đơn vị vũ trang cách mạng tiếp tục tiếp quản thị xã Yên Bái. Hàng nghìn người già, trẻ, gái, trai các vùng lân cận mang theo cờ, biểu ngữ rầm rập tiến vào thị xã. Cán bộ, quân, dân gặp nhau trong tư thế của người tự do, mừng vui khôn xiết.

Sáng 22/8/1945, Ban Cán sự Đảng tổ chức cuộc mít tinh quần chúng ở sân Căng thị xã Yên Bái với hàng ngàn người tham dự. Ủy ban nhân dân cách mạng lâm thời tỉnh Yên Bái làm lễ ra mắt nhân dân. Đồng chí Ngô Minh Loan làm Chủ tịch, đồng chí Nguyễn Phúc làm Phó Chủ tịch.

Đồng chí Nguyễn Phúc, thay mặt Ủy ban nhân dân cách mạng lâm thời tỉnh tuyên bố xóa bỏ chế độ thực dân phong kiến, công bố chính sách của Mặt trận Việt Minh, kêu gọi nhân dân các dân tộc trong tỉnh đoàn kết, ủng hộ, giúp đỡ chính quyền cách mạng, vượt qua mọi khó khăn gian khổ quyết tâm bảo vệ thành quả cách mạng, từng bước xây dựng cuộc sống mới.

Trong mấy nghìn năm dựng nước và giữ nước của dân tộc Việt Nam, nhân dân các dân tộc Yên Bái đã góp phần quan trọng viết nên những trang sử vẻ vang. Khởi nghĩa tháng Tám năm 1945 thành công là đóng góp quan trọng nhất, thực sự là cuộc cách mạng “đem sức ta mà tự giải phóng cho ta”. Yên Bái là một trong những địa phương giành được chính quyền cách mạng sớm, trọn vẹn, ít hao tổn xương máu trong cả nước và khu vực Tây Bắc.

 

N.H

 

            

Các tin khác:

1-5 of 21<  1  2  3  4  5  >

Văn nghệ Yên Bái

Văn nghệ Yên Bái vùng cao

Thư viện Video

cuộc thi Văn học nghệ thuật

YÊN BÁI CHUNG TAY PHONG CHỐNG DỊCH COVID-19

Giá sách văn nghệ

Lượt view

Visitor Counter