TS. ĐOÀN THANH NÔ

Phó Chủ tịch Thường trực

Liên hiệp các Hội Văn học nghệ thuật Việt Nam

Hiện nay, công nghiệp văn hóa đang đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy sự đa dạng sáng tạo trong lĩnh vực văn học nghệ thuật, đem lại nhiều cơ hội mới cho văn nghệ sĩ. Năm 2016, Chính phủ phê duyệt 12 lĩnh vực công nghiệp văn hóa, trong đó, kiến trúc, điện ảnh, nghệ thuật biểu diễn, mỹ thuật, nhiếp ảnh và triển lãm là những ngành nghệ thuật. Điện ảnh được xem là lĩnh vực nghệ thuật mũi nhọn. Bên cạnh đó, có thể thấy sự phát triển tích cực từ nhiều lĩnh vực văn học nghệ thuật khác, như nhạc trẻ Việt Nam đã có nhiều chương trình ca nhạc, các video âm nhạc thu hút hàng triệu lượt xem trên Youtube cả trong và ngoài nước. Một số tác phẩm của nhà văn Nguyễn Nhật Ánh, nhà văn Nguyễn Ngọc Tư, nhà thơ Nguyễn Phong Việt được tái bản nhiều lần.

Nhiều tác phẩm văn học được chuyển ngữ, xuất bản ở nước ngoài được tiêu thụ khá tốt, được chuyển thể kịch bản thành những bộ phim ăn khách. Trong lĩnh vực nghệ thuật biểu diễn, Nhà hát múa rối Thăng Long diễn kín lịch mỗi ngày phục vụ du khách trong và ngoài nước. Đồng thời, Việt Nam cũng trở thành điểm đến của nhiều nghệ sĩ, ban nhạc nổi tiếng thế giới. Lĩnh vực kiến trúc, điện ảnh, nhiếp ảnh, sân khấu, âm nhạc, múa, văn nghệ dân gian, văn học nghệ thuật các dân tộc thiểu số… đã có những thành tựu xuất sắc, góp phần vào sự nghiệp phát triển văn học nghệ thuật nước nhà, đóng góp đáng kể vào quá trình công nghiệp văn hóa ở nước ta.

Sáng tạo tác phẩm là khâu đầu tiên, là chất liệu quan trọng trong phát triển các ngành công nghiệp văn hóa liên quan đến văn học nghệ thuật. Tuy nhiên, tác phẩm văn học nghệ thuật tốt, hấp dẫn là chưa đủ để đóng góp vào công nghiệp văn hóa. Văn nghệ sĩ không chỉ dồn tâm sức trí tuệ sáng tạo tác phẩm mà còn phải tìm hiểu thị trường, nhu cầu của công chúng, trực tiếp tham gia vào chuỗi công nghiệp văn hóa. Văn học nghệ thuật thật sự còn rất nhiều tiềm năng, lợi thế chưa được phát huy để phát triển công nghiệp văn hóa. Đặc biệt trong môi trường số và văn học nghệ thuật đang có sự tương tác mạnh mẽ và thú vị trong thời đại số hóa, quốc gia số... Văn học nghệ thuật không chỉ phản ánh môi trường số mà còn là một phần quan trọng của nó, thể hiện sự thay đổi và tiến hóa của cuộc sống và văn hóa trong thế kỷ 21.

Thực tế ở Việt Nam hiện nay, không gian sáng tạo số đã đem lại nhiều cơ hội mới cho các tác giả để tạo ra những tác phẩm văn chương độc đáo, tinh tế và hấp dẫn. Sự phát triển của internet và các công cụ kỹ thuật số đã tiếp thêm động lực cho sự phát triển của các sản phẩm văn học nghệ thuật. Truyện tranh số, truyện tranh động, sách điện tử, sách 3D, 2D và trò chơi điện tử có thưởng đang được phát triển mạnh mẽ với sự hỗ trợ của không gian sáng tạo số. Sự ra đời của các nền tảng như Kindle, iBooks…, đã giúp cho quá trình xuất bản sách điện tử, sách công nghệ dễ dàng hơn. Các trang web cung cấp cho các tác giả môi trường để chia sẻ tác phẩm của họ với cộng đồng độc giả trực tuyến. Các trò chơi điện tử cũng có sức hấp dẫn đặc biệt với các tác giả, khi các trò chơi có thưởng thường có cốt truyện cuốn hút, dẫn dắt người chơi đến tận cùng của giá trị Chân- Thiện- Mỹ, nhất là giới trẻ, các tác phẩm này không chỉ đơn thuần là những sản phẩm số, mà còn là những tác phẩm mang lại trải nghiệm tuyệt vời.

Trong Chương trình mục tiêu quốc gia về văn hóa, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã đệ trình lên các cơ quan có thẩm quyền xem xét phê duyệt. Nhiều dự án, chương trình khả thi được đề cập đến như: Chương trình Phổ biến tác phẩm văn hóa, văn học nghệ thuật thông qua các sản phẩm vui chơi giải trí trên môi trường số, Xây dựng bảo tàng số về văn học nghệ thuật Việt Nam, và nhiều chương trình quan trọng khác về điện ảnh, kiến trúc, nhiếp ảnh, âm nhạc, múa, sân khấu, mỹ thuật...

Liên hiệp các Hội Văn học nghệ thuật Việt Nam đánh giá rất cao về Chương trình này, chúng tôi xem đây là nguồn lực, là sản phẩm đầu vào của quá trình công nghiệp văn hóa, là chất liệu cần thiết để sản xuất, thương mại, và tiêu dùng trong chuỗi công nghiệp văn hóa.

Nâng cao giá trị tác phẩm văn học nghệ thuật trong môi trường số ở Việt Nam hiện nay là một tất yếu để văn nghệ sĩ dấn thân vào lĩnh vực công nghiệp văn hóa. Nhưng môi trường số có nhiều thuận lợi, cũng không ít thách thức, ví dụ như vấn đề bản quyền và sự phụ thuộc vào công nghệ. Đây là một thách thức lớn. Để bảo vệ tác phẩm trực tuyến khỏi việc sao chép trái phép, cần áp dụng các biện pháp bảo vệ như sử dụng Luật Bản quyền, chuẩn hóa các quy tắc về việc sử dụng tác phẩm và sự tăng cường kiểm tra, giám sát thường xuyên của các cơ quan chức năng. Trong khi đó, các qui định pháp luật, các cơ quan có thẩm quyền xử lý vi phạm của mỗi quốc gia lại có những điểm khác nhau, vì vậy, căn cứ để xử lý các hành vi vi phạm bản quyền trên nền tảng số cũng không giống nhau.

Để khắc phục tình trạng trên xin đề xuất các giải pháp sau:

Cần có sự phối hợp giữa các cơ quan quản lý nhà nước có thẩm quyền của các quốc gia cũng như sự hợp tác của các doanh nghiệp cung cấp dịch vụ trung gian.

Mặt khác, các nền tảng số trung gian hoạt động tại Việt Nam cũng còn nhiều lỗ hổng và bất cập, chưa hoàn toàn tuân thủ qui định của pháp luật Việt Nam đã góp phần dẫn đến các hành vi vi phạm nghiêm trọng trong hoạt động xóa, gỡ nội dung vi phạm bản quyền.

Về phần mình, Liên hiệp các Hội Văn học nghệ thuật Việt Nam sẽ tiếp tục tuyên truyền phố biến chủ trương, chính sách của nhà nước về văn hóa nói chung và công nghiệp văn hóa nói riêng đến các tổ chức thành viên, thúc đẩy các hội viên đổi mới sáng tạo, trong đó tập trung: các tác phẩm văn học nghệ thuật thể hiện sự đa dạng về chủ đề, đề tài, nhất quán về quan điểm; khuyến khích các tác giả thử nghiệm các ý tưởng mới, tạo ra những tác phẩm độc đáo với phong cách riêng biệt, đậm đà bản sắc dân tộc.

Về phía Nhà nước cần sớm hoàn thiện pháp luật, thể chế hóa chính sách, thúc đẩy nguồn lực xã hội đầu tư vào cơ sở hạ tầng, hỗ trợ tài chính cho văn học nghệ thuật và văn nghệ sĩ ở mức cần thiết. Điều này sẽ tạo ra môi trường thúc đẩy sáng tạo nhằm tạo ra những tác phẩm có giá trị tham gia vào quá trình công nghiệp văn hóa.

Cho phép thiết lập cầu nối giữa Liên hiệp với các tổ chức thành viên, nghệ sĩ trong nước và quốc tế trong việc thúc đẩy phát triển công nghiệp sáng tạo, tăng cường giao lưu văn hóa, nghệ thuật giữa các quốc gia, qua đó tạo sân chơi, môi trường sáng tạo cho văn nghệ sĩ trong nước và quốc tế.

Tạo nhiều không gian giao lưu, học hỏi để các hội viên, văn nghệ sĩ tiếp tục có điều kiện thuận lợi sáng tạo các tác phẩm văn học nghệ thuật đặc sắc, tiêu biểu, phù hợp với nhu cầu, thị hiếu của thị trường, đóng góp vào phát triển công nghiệp văn hóa.

Được phép phối hợp với cơ quan nhà nước quản lý về công nghiệp văn hóa để công bố, phổ biến tác phẩm có chất lượng nhằm xây dựng thương hiệu cho các sản phẩm công nghiệp văn hóa.

Để phát huy vai trò của đội ngũ văn nghệ sĩ trong quá trình thực hiện công nghiệp văn hóa, đề nghị các cơ quan có thẩm quyền cho phép Liên hiệp và các tổ chức thành viên thông qua Quỹ Hỗ trợ sáng tạo Văn học nghệ thuật Việt Nam được quyền khai thác các sản phẩm văn học nghệ thuật đã được số hóa, tham gia vào quá trình công nghiệp văn hóa, nguồn thu từ việc khai thác  dữ liệu số mang lại sẽ đầu tư vào sự nghiệp phát triển văn học nghệ thuật nước nhà, nhằm chia sẻ gánh nặng ngân sách cùng Chính phủ.

*    *

*

Phát triển công nghiệp văn hóa trong lĩnh vực văn học nghệ thuật là đề tài rộng, nội hàm phong phú. Bản thân chúng tôi chưa có nhiều kinh nghiệm nhưng với tấm lòng yêu Tổ quốc, trung thành với sự nghiệp cách mạng của Đảng, chúng tôi quyết tâm vượt qua khó khăn thách thức, sẵn sàng hoàn thành nhiệm vụ khi được giao trong lĩnh vực công nghiệp văn hóa ở nước ta hiện nay.

Đ.T.N

--------------

^(*) Tham luận tại Hội nghị trực tuyến toàn quốc về phát triển các ngành công nghiệp văn hóa Việt Nam ngày 22/12/2023.