Trống Nêm- Nhạc cụ gỗ của người Dao đỏ Văn Chấn, Yên Bái

Lý Kim Khoa 

Người Dao ở vùng Văn Chấn, Yên Bái gồm Dao đỏ và Dao Quần chẹt và có dân số đứng thứ tư sau các tộc người Kinh, Thái, Tày. Người Dao đỏ sinh sống thành từng thôn, bản lớn, tập trung ở các xã Nậm Lành, Nậm Mười, Nậm Búng, Suối Quyền, An Lương. Từ lâu đời, người Dao đỏ nơi đây đã có vốn văn hóa, nghệ thuật truyền thống phong phú và độc đáo, thể hiện qua các làn điệu hát giao duyên, dân ca, dân vũ, lễ hội và tập quán sinh hoạt tín ngưỡng.

Trong sinh hoạt văn hóa nghệ thuật truyền thống của người Dao đỏ Văn Chấn, có một loại nhạc cụ không thể thiếu, đó là chiếc trống có tang được làm bằng gỗ, khoét rỗng, gọi là “trống nêm”. Trống nêm không chỉ là nhạc cụ gõ có hình dạng khác lạ, độc đáo về cấu tạo, chất liệu và âm sắc, mà còn là một biểu tượng trong đời sống tâm linh của người Dao đỏ trên dẻo vùng cao của huyện Văn Chấn.

So với các loại trống của người Kinh, người Tày, trống nêm của người Dao đỏ nơi đây có kích thước vừa, không giống tộc người Dao đỏ ở vùng khác. Chiều cao của trống trung bình từ 21- 23 cm, đường kính trống theo quy định là 31cm. Tang trống được làm từ thân gỗ cắt ngang “hình thớt”, rồi đục rỗng, nếu trống nhỏ thì để nguyên, nếu thân gỗ to thì chẻ ra thành các thanh có kích thước phù hợp với vía, tuổi của ông chủ nhà, rồi khớp lại chặt chẽ bằng các sợi dây mây, giằng níu lại tạo thành một dải liên kết, sau đó dùng gỗ được đẽo đều nhau rồi nêm chặt vào thân trống. Những chiếc nêm có tác dụng kéo căng dây và mặt trống. Mặt trống hình tròn, được bưng bằng da hươu, da trăn, da bò hoặc da trâu đều được, có đường kính 31- 33 cm.

Khi bưng mặt trống, phần còn thừa của da hai mặt trống được các nghệ nhân dùng dây mây níu lại và kéo căng bằng những chiếc nêm về phía thân trống, sau đó dùng nhiều nêm, nêm kín lại theo ngược chiều đồng hồ để tạo độ căng mặt và lấy âm thanh theo ý muốn của người dùng trống.

Theo ông Lý Kim Minh là người Dao đỏ, thôn Nặm Kịp xã Nậm Lành cho biết: Trước kia, mặt trống thường làm bằng da sơn dương, da trăn, da báo, thì da mỏng, chắc, âm thanh rất tốt mà lại bền đẹp. Ngày nay, do hiếm thú rừng nên phải làm từ da dê, da trâu, da bò, hơi dày, bản âm sắc chưa được theo ý muốn lắm. Hiện nhà ông Bàn Tòn Sếnh, người cùng thôn Nặm Kịp còn lưu giữ được một cuốn sách hướng dẫn cách làm trống và đánh trống nhưng đã cũ nát, không đọc được hết nội dung. Nhưng đại ý nội dung sách nói rằng: Trống này người nào chưa biết đánh thì buồn như đám hiếu, như ở cô lập một mình; người nào biết đánh thì âm thanh vui như ngày hội, ngày đám cưới, ngày làm tết nhảy…

Theo nghệ nhân Lý Kim Vượng- thôn Nặm Kịp thì việc làm trống, cấu tạo trống và chất liệu trên tang trống chỉ có một hàng nêm nên trống ở đây khác biệt với vùng khác (ở vùng khác có nơi làm hai hàng nêm ngược nhau, có nơi làm đến ba hàng nêm, hai hàng bên xuôi, hàng ở giữa thì ngược ở tang trống. Như người Dao đỏ ở Lào Cai), do đó, khi đánh trống âm thanh cũng khác biệt so với người Dao đỏ nơi khác. Tiếng trống ở đây thoát ra cũng trầm ấm, vang xa vào vách núi, lớp lông da dê, da bò, da trâu trên mặt trống đã kìm giữ, điều hòa cho âm thanh trầm bổng do người đánh mạnh nhẹ theo bài hát, điệu múa mà không bị “sắc nhọn- thô kệch- bùng bục”. Kỹ thuật của người biết đánh trống đã làm cho tiếng trống khi ngân vang, khi trầm bổng êm ấm, hay dồn dập, thúc giục.

Người Dao đỏ thường dùng trống nêm cùng với chũm chọe, trái chuông, chiêng và kèn pí lè (lò, riổ, sàm xé, dặt, bù lình) tạo thành một dàn nhạc, vừa gõ vừa khí, vừa múa và vừa hát (pá dung) phục vụ lễ cấp sắc, tết nhảy, đám cưới, lễ tết khai xuân cộng đồng, cúng Bàn tổ (Bàn Vương)… đám hiếu. Trống nêm đã trở thành một giá trị văn hóa, một biểu tượng tinh thần lưu truyền từ thế hệ này đến thế hệ khác của các gia đình, dòng họ, cộng đồng người Dao đỏ xưa nay.

Ngày nay, tuy đời sống vật chất, tinh thần của người Dao đỏ vùng Văn Chấn đã đổi mới, cuộc sống được Đảng và Nhà nước chăm lo cải thiện hơn nhiều so với trước kia, nhưng những chiếc trống nêm vẫn là biểu tượng của đời sống sinh hoạt văn hóa, nghệ thuật, phong tục tập quán và tâm linh sâu sắc. Người Dao đỏ nơi đây vẫn luôn quan niệm rằng: Tiếng trống là biểu hiện tình cảm của người đang sống đối với tổ tiên, với thần linh vạn vật. Vì vậy, trong các tập tục truyền thống trong cộng đồng văn hóa và tín ngưỡng trong vòng đời, người Dao đỏ đều không thể thiếu được tiếng trống. Trong phát triển du lịch văn hóa cộng đồng, trống nêm cũng là một nội dung của nét văn hóa khám phá. Vấn đề đặt ra hiện nay là vận động người Dao đỏ nơi đây tiếp tục phát huy nghề làm trống nêm phục vụ sinh hoạt văn hóa, nghệ thuật truyền thống của chính dân tộc mình. Đồng thời, các nhà nghiên cứu văn hóa nên tiếp cận, tư vấn giúp đồng bào nâng cao giá trị thẩm mỹ, âm thanh để cho những chiếc trống nêm trở thành hàng lưu niệm cho du khách, trở thành một sản phẩm văn hóa, góp phần thúc đẩy phát triển các ngành công nghiệp văn hóa của địa phương./.

 

                                                                                                           L.K.K      

Các tin khác:

16-20 of 39<  1  2  3  4  5  6  7  8  >

Văn nghệ Yên Bái

Văn nghệ Yên Bái vùng cao

Thư viện Video

cuộc thi Văn học nghệ thuật

YÊN BÁI CHUNG TAY PHONG CHỐNG DỊCH COVID-19

Giá sách văn nghệ

Lượt view

Visitor Counter