HOÀNG THỊ NA

Xỉnh nàng Xáy là trò chơi dân gian của dân tộc Tày, mang tính tín ngưỡng, được các bà Then dạy cho các nam, nữ thanh niên Tày hát và chơi. Trò chơi thường được tổ chức vào lúc nông nhàn, các đêm hội giã cốm, đón cơm mới hoặc những đêm trăng sáng có nhiều nam, nữ thanh niên tụ tập vui chơi. Nàng Xáy tiếng Tày là nàng tiên Trứng, biểu tượng của sự trong trắng, thiêng liêng. Nàng Xáy mãi mãi thanh xuân, là bạn cứu rỗi các thế hệ nam, nữ thanh niên dưới trần gian. Xỉnh nàng Xáy tức là mời nàng tiên Trứng xuống trần gian để cùng vui chơi, cứu rỗi và giải đáp các thắc mắc.

Để chơi, người chơi cần một cái bu gà, một chiếc áo mặc trùm lên bu gà, một cái que xiên ngang qua bu gà làm thành hai tay, một quả trứng luộc. Trong số những người chơi, mọi người sẽ chọn ra một cô gái được cho là nhẹ vía nhất để hóa thân làm nàng Xáy, để nàng Xáy trên trời xuống nhập vào. Bắt đầu chơi, cô gái hóa thân thành nàng Xáy ôm lấy bu gà, cho tay vào trong áo, cầm chắc que xiên ngang rồi quay theo chiều kim đồng hồ gọi là ngoảy làng. Cô gái ngoảy làng chậm rãi. Lúc này tất cả nam, nữ thanh niên ngồi quanh cô gái, cùng gọi nàng Xáy từ trên trời về nhập vào cô gái, họ có thể mời bằng lời hát hoặc văn vần: “A Xáy ới! A dú tềnh slung thẳm moóc. A lồng náy mà ả pác cảng chuyện hâử boong noọng đảy nhờ, đảy cậy. A Xáy xiếng lè lồng náy mà chỉ hâử bại noọng hăn tàng pây…” (Nàng Trứng ơi! Nàng ở trên cao chín tầng mây. Nàng xuống đây nói lời cho chúng em được nhờ, được cậy. Nàng Trứng thiêng hãy xuống đây chỉ cho chúng em thấy đường đi…). Khi nàng Xáy chưa nhập vào cô gái đang ngoảy làng thì người khác lại cất tiếng hát lượn hoặc khắp:

“Khỏi liệm mừa nả sác

Khay pác cầu cần bân

Noọng xo phác cằm ngần mừa phạ

Phác cằm bả thâng nàng

Nàng Xáy ơi!

Nàng cỏi dung dang lồng tu thể

Noọng lặc pò lặc mè xo cầu

Cầu nàng lồng ngòi ngày ngòi bỏng

Bỏng noọng dú thiên thư lăng sloóc?

Bỏng noọng oóc dưởng rừ

Sổ noọng dú thiên thư lăng sloóc?

Mỉnh noọng chắng lộn moóc lộn nài?

Tồng mác héo tê pài nưa cáng

Nghị mà hăn thê thảm mỉnh khoăn

Mỉnh noọng nhằng sắc vằn rùng nả?

Cầu nàng lùng đạo lả dương gian

Cháu dảu noọng thúc van sổ hệ

Pjom nàng táy pò mè sleng lồng

Nàng dú viển mông tông còi hiện

Khoăn bứa dú viện viện thả nàng!...”

(Tôi chắp tay dâng ngang trán

Mở miệng cầu người trời

Em xin gửi lời vàng lên trời

Gửi lời thơ ngây đến nàng

Nàng Trứng ơi!

Nàng hãy vui vẻ xuống trân gian

Em trộm bố mẹ cầu xin

Cầu nàng xuống xem hình xem bóng

Số em ra làm sao?

Mệnh em ở thiên thư thế nào?

Mệnh em mới lẫn mây sương giá

Như quả héo quắt trên cành

Nghĩ đến thấy thê thảm hồn vía

Mệnh em còn sáng sủa được không?

Cầu nàng xuống hạ thế dương gian

Cứu giúp em mắc vành oan uổng

Ơn nàng bằng bố mẹ sinh thành

Ở cõi mông lung nàng hãy hiện

Vía buồn những ngoắc ngoải đợi nàng!…)

Khi nàng Xáy đã nhập vào cô gái đang ngoảy làng thì nàng sẽ hát giải đáp mọi thắc mắc của những người hỏi xung quanh, đại ý là: “Ngò lè xa Xáy, lủc slao lả cú Pụt Luông. Ngò tình đảy pằng sạu xỉnh nào ngò lồng dương gian sle nhòm bỏng, ngòi hình, ngòi mỉnh hâuử ký pằng dạu, ngò đạ mà thâng sâử ký pằng sạu, bại cần tâừ khỏ khát vạ khum phất tồng căn…” (Tôi là nàng Trứng, con gái của Pụt Luông. Tôi nghe thấy các bạn của tôi mời tôi xuống trần gian để xem bóng, xem hình, xem số phận cho các bạn. Tôi đã đến với các bạn, những người bắt đầu mắc vào vòng cay đắng, nhưng các bạn hãy tin rằng không phải mọi người đều đau khổ cay đắng như nhau…). Cứ thế, mọi người lần lượt kể về nỗi khổ và những mong muốn, thắc mắc của mình. Nàng Xáy nghe và lần lượt trả lời và hóa giải tất cả.

Trò chơi Xỉnh nàng Xáy của dân tộc Tày hiện nay đã mai một, không còn người chơi. Các bài lượn, khắp Xỉnh nàng Xáy chỉ còn rất ít các cụ cao niên thuộc, vì vậy việc bảo tồn trò chơi Xỉnh nàng Xáy là việc cần phải làm ngay.

                                                                                                                              H.T.N