- Thưa, thầy làm thuốc lâu chưa ạ?
Ngập ngừng chút, thầy lang Hồng bảo:
- Nhà tôi làm thuốc gia truyền nhiều đời. Thời trẻ, cũng được ông và bố truyền dạy cho một số bài thuốc nhưng tôi không chú tâm. Vì mê nghề dạy học hơn. Nếu không có những ngày ở Trường Sơn có lẽ tôi bỏ hẳn nghề thuốc.
- Thầy cũng ở Trường Sơn? Tôi là lính Trường Sơn đây. Mà sao thầy lại làm thuốc ở Trường Sơn?- Tôi hồ hởi reo lên.
Thầy Hồng xúc động, khẽ đẩy chén nước lại tôi, rồi giãi bầy:
- Tháng 8/1972, khi đó, tôi đang dạy học ở Cổ Phúc thì có lệnh nhập ngũ. Sau 3 tháng huấn luyện tân binh tại E 246, cả tiểu đoàn lên đường vào chiến trường miền
Thầy lang Hồng bốc thuốc cho bệnh nhân.
Nói thì đơn giản song thực tế công việc rất phức tạp. Nào chặt cây lát nền đường, những đoạn nền yếu, phải đẽo cọc gỗ đóng xuống sâu hàng mét. Rồi lấy đá xếp thành đống, khi xe đi nếu gỗ bị cày nát thì sẵn sàng có đá ứng cứu. Nhiều khi không đủ đá, phải lấy cả các bao tải gạo được lót bên trong 2 lớp ni nông để lấp hố, xe qua lại moi lên…
Ngừng một lát, thầy Hồng cười: Cứ thế xoay như chong chóng. Chống được đoạn này thì đoạn khác lại bị lầy. Vất vả, nguy hiểm lắm nhưng chưa sợ bằng sốt rét. Đơn vị toàn lính mới từ Bắc vào, chưa quen mưa nắng Trường Sơn, ở trong rừng già rất nhiều muỗi nên quá nửa quân số bị sốt rét. Thoạt đầu là sốt cách nhật, đến trưa là người gai gai sốt, đau đầu, buốt dọc sống lưng, khát nước, khô miệng, chân tay nhức mỏi. Rồi cơn rét kéo đến. Rét từ trong bụng rét ra, ngày càng tăng, người run lên cầm cập, hai hàm răng cố cắn vào nhau mà không được. Nhiều người đã chuyển sang sốt ác tính, bị biến chứng phù phổi, suy thận, hôn mê, trụy mạch dẫn đến tử vong. Các loại thuốc đặc hiệu phòng, chống sốt rét như Phòng ba, Quinin rất khan hiếm. Nhìn đồng đội bị sốt rét da xanh như lá, rụng hết tóc, thân thể tiều tụy, lần lượt ra đi thật xót xa. Thầy Hồng bỗng nhớ tới bài thuốc chống sốt rét mà ông nội đã truyền dạy. Đó là lấy dây ký ninh, còn gọi là dây thường sơn về sao vàng, sắc lấy nước uống. Loại cây này mọc nhiều ở rừng già Hoàng Liên, chắc ở rừng Trường Sơn cũng có. Thầy liền xin phép thủ trưởng tiểu đoàn cho đi tìm cây thuốc. Được thủ trưởng đồng ý, ngay sáng hôm sau thầy Hồng cùng y tá tiểu đoàn tiến hành ngay. Hai anh em đi một hồi lâu, đến một vạt rừng, thấy những chùm hoa màu xanh lam lẫn hồng nổi bật lên. Thầy Hồng băng rừng chạy đến, nhìn kỹ lại từ hoa đến lá, rồi hét vang lên: “Dây thường sơn đây rồi! Có thuốc chống sốt rét rồi!”.
Hai anh em hì hục chặt dây, đào cả rễ đem về. Ngoài dây thường sơn, còn phát hiện ra nhiều loại cây thuốc có tác dụng chống sốt rét như dây thần nông, quả mướp đắng, bầu đắng trên các nương ót của đồng bào. Tất cả được rửa sạch, xao lên, sắc lên thành 2 loại. Một loại uống thay nước, một loại cô đặc như cao dành cho những người bị sốt nặng. Nhờ bài thuốc của thầy Hồng, tiểu đoàn đẩy lùi được căn bệnh sốt rét.
Trong một lần đi lấy dây thường sơn thầy Hồng bị lạc, loanh quanh một hồi bỗng thấy một vạt rừng toàn loại cây lá màu xanh lục lẫn đỏ nhạt, phiến lá hình trứng, hoa nở thành chùm, màu hồng, vàng,… Đích thị là cây Canh ki na. Ông nội bảo cây Canh ki na có nguồn gốc Nam Mỹ, được Pháp đưa sang trồng tại Tây Nguyên. Vỏ cây làm được thuốc chống sốt rét, lại có tác dụng bồi bổ sinh lực. Ông nội còn kể cho thầy Hồng câu chuyện, thời nhà Đường bên Trung quốc, có một người tên là Hà Điền Nhi ốm yếu từ nhỏ, 58 tuổi vẫn chưa có con, trong lòng vô cùng phiền muộn. Một hôm, Điền Nhi uống rượu say đến nỗi nằm lăn ra ngủ ở bìa rừng. Khi tỉnh dậy, nhìn bên cạnh thấy có một loại cây thân leo từng cặp quấn lấy nhau rất lạ mắt, lại có hương thơm, Điền Nhi liền đào rễ cây mang về sắc uống. Sau 3 tháng, tóc anh ta bạc trắng đã đen nhánh trở lại, thân hình cũng cường tráng, trong 10 năm sinh liền mấy đứa con, thọ 160 tuổi. Cháu nội của Điền Nhi là Hà Thủ Ô cũng dùng cây này mà thọ tới 130 tuổi. Anh ta liền đem cây thuốc quý cho họ hàng và bà con làng xóm cùng dùng. Mọi người liền đặt tên cây thuốc ấy là Hà Thủ Ô. Ngoài cây Hà thủ Ô, thầy Hồng còn phát hiện ở rừng Trường Sơn có nhiều cây sâm đất, cũng có tác dụng phục hồi sức lực. Thế là cùng với nước uống chống sốt rét bộ đội còn có thêm nước uống tăng lực. Sáng kiến dùng thảo dược Trường Sơn để chữa bệnh của thầy Hồng được biểu dương và phổ biến cho toàn tiểu đoàn. Cái tên thầy lang Trường Sơn cũng có từ ngày đó.
Khi kết thúc chiến dịch vận tải, tháng 8/1973, tiểu đoàn thầy Hồng được điều về Trung đoàn 66, tăng cường cho mặt trận B3 mở chiến dịch Tây Nguyên, rồi vượt đèo Phượng Hoàng, xuống giải phóng Nha Trang. Đầu tháng tư từ Nha Trang tiến về phương
Năm 1977 thầy Hồng cùng Tiểu đoàn trở lại Tây Nguyên truy quét Fulro. Tây Nguyên bình yên, chiến sự biên giới Tây
Sau khi hoàn thành nhiệm vụ quốc tế, tháng 8/ 1979 đơn vị được lệnh ra Bắc làm nhiệm vụ bảo vệ biên giới phía Bắc. Vì xếp loại thương tật ¾, cuối năm ấy thầy Hồng được ra quân, trở về nghề dạy học. 31 năm gắn bó với nghề dạy học qua các trường Kiên Thành, Tân Đồng, Hòa Cuông, từ một giáo viên có trình độ Trung cấp, thầy hoàn thiện bậc Cao đẳng, rồi làm Phó Hiệu trưởng, Bí thư Chi bộ, Chủ tịch Công đoàn nhà trường; từ công tác chuyên môn giảng dạy tới công tác quản lý, thầy Hồng đều hoàn thành xuất sắc. Bên cạnh việc dạy học, thầy cũng say mê với công việc làm thuốc cứu người. Ngoài kinh nghiệm gia truyền, thầy còn tích cực học trong sách vở, học qua các ông lang, bà mế. Hiện thầy lang Hồng có thể điều trị bằng thuốc
Thầy Hồng vội mở cửa, bảo anh chồng bế vợ vào phòng mình. Dù không có kinh nghiệm đỡ đẻ, nhưng với phản xạ của người thầy thuốc, thầy đỡ sản phụ nằm xuống gường, nhanh chóng đưa cháu bé ra để tránh bị ngạt. Vì không có dụng cụ cắt rốn, thầy đã dùng chỉ buộc quanh rốn, ủ ấm cho cháu bé, rồi cùng các thầy cô giáo trong khu tập thể nhanh chóng đưa bé và mẹ xuống trạm xá. Nhờ có sự đỡ đẻ kịp thời của thầy Hồng mà cả mẹ và bé đều an toàn.
Là hội viên Hội Đông y Việt Nam, với những đóng góp cho sự nghiệp cứu người, thầy Hồng được Trung ương Hội tặng Kỷ niệm chương, Hội Đông y Yên Bái tặng nhiều giấy khen. Khi dẫn tôi thăm kho thuốc, thầy Hồng tâm sự: Mình gắn bó với nghề dạy học, định không theo nghề thầy thuốc, nhưng có lẽ ý định không thắng nổi duyên nợ. Mà cái duyên nợ làm thuốc của mình lại bắt đầu từ những ngày ở Trường Sơn nên dù làm thầy giáo hay thầy thuốc thì mình vẫn mãi là người lính Trường Sơn.
N.H. L